Een ongekende heksenjacht

Vorige week was er iemand die de toeslagen-affaire niet helemaal goed begrepen had. Iemand uit de coalitie (een keer raden van welke partij), fluisterde tegen een krant dat er een 'heksenjacht' was geopend op die arme goedwillende Menno Snel (D66), staatssecretaris van Financiën. Omdat Kamerleden als Pieter Omtzigt (CDA) en Renkse Leijten (SP) aanhoudend vragen stelden. En omdat Trouw en RTL Nieuws een reeks ongenadige publicaties hadden gewijd aan jarenlang machtsmisbruik door de Belastingdienst.

Weet u nog, de onjuiste en onbehoorlijke stopzetting van toeslagen van kinderopvang van ruim 300 ouders in 2014? Niets fout gedaan. Jarenlang kapot geprocedeerd door de Belastingdienst. Baan kwijt. Echtscheiding. In grote financiële problemen komen omdat ook andere jaren werden teruggevorderd: tienduizenden euro’s. Niet in aanmerking komen voor betalingsregelingen omdat ze zogenaamd verdacht werden van fraude. Op zwarte lijsten komen, geen antwoord krijgen.

Dát was de heksenjacht. Tegen honderden goedwillende ouders. Bijna allemaal met een tweede nationaliteit. Op basis van gefabriceerd nep-bewijs en flut-onderzoek. Relevante informatie werd stelselmatig achtergehouden voor rechters en voor de Tweede Kamer. Pas na een reeks onthullingen begon staatssecretaris Snel in juni in te zien dat het in deze zaak grondig mis is, dat de kern van onze rechtsstaat in het geding is, en dat hijzelf ook te lang leed aan 'tunnelvisie'. En dat het niet een enkele ambtenaar was die z’n boekje te buiten ging, maar dat het gewoon staand beleid van de top van de Belastingdienst was om tegen de wet te handelen. En dat sommige ambtenaren intern al in 2015 waarschuwden.

Met verbijstering zag ik in het debat van afgelopen donderdag hoe de staatssecretaris deemoedig en zeer nederig op vrijwel iedere punt en komma moest erkennen hoe fout zijn dienst was. En hoe fout de afhandeling was onder zijn leiding, ná alle alarmbellen van de Nationale Ombudsman en de Raad van State. De journalistieke belangstelling voor het debat verdampte al wat omdat rondcirkelende Haagse aasgieren aanvoelden dat er desondanks geen bloed zou vloeien.

Omdat deze zaak nog lang niet afgelopen is, maar alleen nog maar groter zal worden, vat ik nog maar even samen hoe Menno Snel door het stof ging.

Alle ruim driehonderd ouders die betrokken waren bij een gastouderbureau in Eindhoven hebben recht op een schadevergoeding. In al deze zaken is niet alleen onjuist en onbehoorlijk gehandeld, nee, het was ronduit 'onrechtmatig'. Contra legem. Tegen de wet. Niet de ouders dus, nee de Belastingdienst zélf. Menno Snel moest beloven dat hij de jacht op een klokkenluider, die op non-actief is gesteld, zou staken, sterker: dat deze klokkenluider met rust zal worden gelaten, omdat-ie goed, integer werk deed.

Tot in de tweede termijn van het debat suggereerde Snel alsof er tóch iets met het gastouderbureau aan de hand was. Signalen, vermoedens, maar, uiteindelijk geen veroordeling. Gedwongen door Renske Leijten moest hij ook dit uiteindelijk terugnemen. Ze waren gaan kijken, en er was niets. "Er was geen aanleiding geweest onderzoek in te stellen." Na afloop sprak ik de ondernemer die vijf jaar voor rechtvaardigheid streed. We hadden allebei de tranen in onze ogen staan. Vijf jaar van je leven.

’s Nachts werd een motie met algemene stemmen aanvaard, waarin het 'onrechtmatig' handelen van de Belastingdienst nogmaals aan de kaak werd gesteld. Uniek. Om in te lijsten.

Maar we zien slechts het topje van deze ijsberg. Deze zaak heet CAF-11, casus Hawaï. CAF staat voor: Combiteam Aanpak Facilitators. In maart vroeg Pieter Omtzigt al: zijn er andere CAF-zaken? Hoeveel? Is er een CAF16? (Onthoud dat nummer). Allemaal onduidelijk, antwoordde Snel, want het is slecht gedocumenteerd. Ik wist toen al dat (ook) dit een leugen was, en schreef dat ook op.

Sinds Snel eindelijk zelf snapt dat er hier iets grondig mis is, weten we opeens iets meer. Op 28 juni biechtte hij op, na Kamervragen: er zijn 170 (!) CAF-zaken. Al voor het debat van afgelopen donderdag was intern bij de Belastingdienst bekend dat deze week een nieuwe rechtszaak zou volgen. Nee, zei Snel donderdag, hij had 'geen signalen' dat het in andere CAF-zaken net zou mis zou zijn als in CAF11, maar hij zou wel een onderzoek laten instellen omdat het 'heel belangrijk' is om te weten of er ook in andere zaken onrechtmatig is gehandeld. Dat had hij al in maart beloofd, maar kennelijk valt het niet mee.

Omtzigt persisteerde: heeft u geen signalen, over nieuwe rechtszaken, komende week? En toen loog een chagrijnige Menno Snel, die de Kamer over deze affaire al talloze malen onjuist, onvolledig en onzorgvuldig informeerde: "Ik kan geen signalen tellen die ik niet heb."

De inkt van de leugen in het stenogram van dit debat was amper droog, toen vrijdag opeens een nieuwe beslissing werd verstuurd door de Belastingdienst. In een rechtszaak die maandag zou dienen. Samen met Jan Kleinnijenhuis van Trouw had ik me er al in verdiept, want we wisten dat het CAF-team in Rotterdam ook huis had gehouden. Er is een eigenaresse van een gastouderbureau die er ná onze publicaties erachter kwam dat zij een project was van de overheid. Vijf jaar na dato. Een CAF-zaak. De ouders die in eerste aanleg werden aangepakt hadden allemaal een migratie-achtergrond. Een van die mensen pleegde zelfmoord, nadat de Belastingdienst tienduizenden euro’s terugvorderde.

Waar kwamen we dit weekeinde achter? In de zaak die maandag diende staat in de dossiers de code 'CAF1601'. De zaak van een jonge moeder van Antilliaanse afkomst, die haar kind mee naar school moest nemen omdat ze geen opvang meer had, en die jarenlang kapot is geprocedeerd. En nog steeds grote schulden heeft. Wat erkende de Belastingdienst maandag voor de rechtbank Rotterdam? Ja, dit was 'CAF16'. Het project dat Menno Snel in maart niet kon vinden, en donderdag verzweeg.

De éérste nieuwe zaak die opduikt. CAF 16. Of de eerste CAF-zaak in 2016. 'Pijnlijk', erkende de Belastingdienst. En: er is ook hier 'onrechtmatig' gehandeld bij het stopzetten van toeslagen in 2016. Excuus aan de gedupeerde ouder… Na jaren procederen. De Belastingdienst gaf de jonge moeder opeens gelijk. De invordering van schulden wordt stopgezet, zegde de dienst maandag na vragen van de rechter toe. En, oh ja, ze had in ieder geval recht op een vergoeding van drie maal 500,- euro, wegens het overschrijden van alle redelijke termijnen. En mogelijk daarnaast nog een schadevergoeding. De Belastingdienst zegde alles toe, om de zaak maar te te kunnen begraven, met een schuin oog op mij en m'n collega van Trouw. "Voor je het weet wordt er getwitterd," zei de functionaris van de Belastingdienst. "En dit dossier heeft nogal wat dynamiek."

Maar het is nog niet klaar. Want opnieuw – nog steeds dus – blijkt de Belastingdienst informatie te hebben achtergehouden in rechtszaken. Advocate Jacqueline Nieuwstraten eiste: ik wil alsnog álle onderliggende stukken. Want wat is er hier in hemelsnaam gebeurd? Van welk rampzalig project is mijn cliënte slachtoffer geworden? Is er inderdaad etnisch geprofileerd?

CAF11. CAF 16. 170 CAF-zaken. Daarachter een veelvoud van gastouders. En gastouderbureaus. En daarachter weer een veelvoud van honderden kwetsbare ouders. Reken maar uit. Er heeft een jarenlange, schaamteloze heksenjacht plaats gevonden tegen duizenden ouders. Hoe veel levens zijn er de vernieling in geholpen?

Ik was in shock. En verdrietig. De woorden van de rechter bleven de hele avond in mijn hoofd nagalmen: "Hoe kan er recht worden gedaan?"