Een standbeeld voor een anonieme klokkenluider

Als ik staatssecretaris Menno Snel (Financiën) zou zijn, zou ik een anonieme klokkenluider bij de Belastingdienst bij Zijne Majesteit de Koning voordragen voor een lintje. Gewoon, als helder signaal, naar alle ambtenaren. Als eerbetoon aan iemand die integer bleef. Iemand die onrecht niet verdroeg. En ik zou een heel groot standbeeld oprichten voor deze klokkenluider, pal voor het ministerie van Financiën.

Iedereen die het pijnlijke dossier over de toeslagenaffaire volgt, weet dat er een klokkenluider is. (Sterker, er zijn er meer, maar ik kan daar niet over uitweiden.) De klokkenluiders hebben ervoor gezorgd dat het onrechtmatig handelen van de Belastingdienst boven tafel kwam. Achtergehouden, interne stukken waaruit bleek hoe ontzettend fout de dienst handelde bij de massale, onrechtmatige stopzetting van kinderopvangtoeslag in 2014, kwamen druppelsgewijs naar buiten.

Laat ik het zo zeggen: er is reden om aan te nemen dat advocate Eva González Pérez, die gedupeerde ouders bijstaat, hulp kreeg van binnenuit om het wangedrag van de Belastingdienst tot aan de Raad van State aan de kaak te stellen. Het blijkt ook uit officiële processen-verbaal. (Ik stel me trouwens voor dat de betrokken ambtenaren zich helemaal niet beschouwen als klokkenluider. Dat ze te goeder trouw meenden dat ontbrekende gegevens in de dossiers thuishoren, zoals de wet voorschrijft.)

Uit officiële Kamerstukken blijkt dat staatssecretaris Snel niet van plan is zijn ambtenaar een lintje te geven. Of een standbeeld op te richten. Integendeel: kennelijk denkt men één van de klokkenluiders op het spoor te zijn en wordt die nu aangepakt. Want er is iemand op 'non-actief' gesteld. Ik durf er vergif op in te nemen dat dit de zaak is die de Belastingdienst voorlegde aan het OM. Of de klokkenluider vervolgd moest worden.

Of dit laatste waar is, weet ik niet. Ik heb geen zin dit officieel aan het ministerie te vragen. Want bij iedere vraag die mijn collega Jan Kleinnijenhuis (dagblad Trouw) en ik stellen, krijgen we halve waarheden en hele leugens terug. Net zoals de waarheid werd achtergehouden voor een toezichthouder als de Autoriteit Persoonsgegevens, over het bijhouden en verwerken van tweede nationaliteit. Ook de staatssecretaris zelf is inmiddels met dit virus besmet, het virus van onwaarachtigheid. Het is me een raadsel hoe hij tot de overtuiging is gekomen dat jokken hem gaat helpen.

Vorige week meldden RTL Nieuws en Trouw dat een onderzoek naar het achterhouden van stukken voor rechters en Tweede Kamer door het ministerie was ingeperkt. We schreven dat mede op basis van de eigen woordvoering van het ministerie. Namelijk dat het de opdrachtgever was, die aangaf 'waar het onderzoek plaatsvindt'. Toen de ernst hiervan doordrong, haastte Menno Snel zich om te zeggen dat onderzoekers echt 'geen strobreed' in de weg was gelegd. Toen hij woensdag flink onder vuur kwam, zei Snel in de Kamer dat hij het 'beeld' wilde corrigeren dat er iets onoorbaars was gebeurd. Dat vond hij 'heel belangrijk'.

Inderdaad. Het lijkt een detail. Maar het is inderdaad heel belangrijk. Dit gaat niet meer over 2014. Dit gaat over nu. Het gaat om integer overheidshandelen. Over behoorlijk bestuur. Over een zorgvuldige en volledige informatievoorziening.

Snel maakt goede sier met zijn voornemen om een oplossing voor gedupeerde ouders te willen, maar hij régelt het niet. Hij komt maar niet met een excuus aan gastouders, of welgemeende verontschuldigingen aan én schadevergoeding voor het gastouderbureau uit Eindhoven. Ondertussen raakt Snel verstrikt in een web van nog meer halve waarheden, waardoor hij zélf de vertrouwensrelatie met het parlement op het spel zet.

Het crisisteam-Snel kreeg versterking van de directie 'list & bedrog'. Want wat schreef de staatssecretaris vrijdag over dat onderzoek door 'auditors' die expert zijn in Electronic Data Processing (EDP)? De onderzoekers die moesten inventariseren welke stukken waren verzwegen voor rechters en parlement? Dat de Kamer de schriftelijke opdracht aan de onderzoekers níet krijgt. En dat deze auditors na die opdracht zelf niet ‘alsnog’ om toegang tot computerschijven en bestanden vroegen. Koekoek! Dus niet de opdrachtgever, maar de onderzoekers hebben het gedaan. Zo gaat dat, om de waarheid heen schrijven.

Iedereen die weleens een rapportje leest, ziet dat hier niets van klopt. Toen die auditors op 2 oktober 2018 voorstelden om niet alleen in de systemen van de afdeling Toeslagen te zoeken, maar óók bij de FIOD, en sowieso óók bij de héle Belastingdienst, werd die onderzoekswens genegeerd in de vervolgopdracht. Terwijl juist alle alarmbellen af hadden moeten gaan. Een wakkere ambtenaar, directeur, directeur-generaal, of secretaris-generaal had toen moeten zeggen: zijn jullie helemaal van de ratten besnuffeld? Ik. Wil. Alles. Boven. Tafel. Alles onderzoeken! En rap wat. Anders gaat onze staatssecretaris eraan.

Sterker, die opdracht had recent alsnog gegeven moeten worden, voordat Snel z'n briefje van vrijdag schreef. Voordat hij zich verzette tegen het 'beeld' in de publiciteit. Hij had hoogstpersoonlijk, alsnog, opdracht moeten geven om alle systemen van de Belastingdienst en de FIOD te laten onderzoeken. Hij had sowieso, in november, na het eindrapport van de onderzoekers, een nader onderzoek moeten laten instellen. Naar één schijf, waarop ambtenaren informatie en documenten over dit ene rampzalige project verzamelden. Een schijf die de onderzoekers niet mochten inzien… Het staat er echt allemaal, in dat EDP-rapport.

Al deze stukken horen in de juridische procedures. Tegen gedupeerde ouders, gastouders en gastouderbureau. Zodat zij zich kunnen verweren. En aantonen dat het optreden van de Belastingdienst niet alleen onbehoorlijk was, maar ook onrechtmatig. En dat dit tot op de dag van vandaag gewoon doorgaat.

Er staat dus een politiek-bestuurlijke antenne uit. En een juridische. Nog steeds! Ik begin steeds beter te begrijpen wat Kamerleden als Pieter Omtzigt (CDA), Renske Leijten (SP), Bart Snels (GroenLinks), Helma Lodders (VVD), Henk Nijboer (PvdA) en Farid Azarkan (Denk) bedoelen als ze het hebben over een 'kleilaag' en een 'cultuurprobleem' bij de Belastingdienst.

Morgen moet Snel een reeks van 90 indringende en heel lastige vragen beantwoorden over zijn eigen afhandeling van deze affaire. Ik krijg signalen dat er overuren worden gedraaid en dat er paniek is. Dat het team-Snel zijn tanden stuk bijt op ingewikkelde, ontwijkende, vage en nietszeggende antwoorden. Omdat de feiten onaangenaam zijn. Zó onaangenaam en pijnlijk dat je ze misschien alleen boven tafel krijgt als je de Rijksrecherche erop af stuurt.

Of Menno Snel dit gaat overleven, weet ik niet. Misschien als-ie op zijn knieën naar de Kamer kruipt, om vertrouwen smeekt, en belooft dat-ie alsnog regelt wat-ie al jaren had moeten doen. Misschien overleeft hij op het resterende krediet dat hij tot dusver had. Als hij zorgt dat er een standbeeld voor de klokkenluider(s) komt. Alsnog.