Een geheime opstand tegen de klimaatplannen

Amerikaanse militairen hebben er een mooie term voor: 'cluster fuck'. De situatie waarin alles onherstelbaar ontspoort, fout gaat en niemand meer controle heeft. Soms ontstaat zoiets na een kleine fout, een kleine hapering, het rafelen van een klein draadje – waarmee een keten van gebeurtenissen in gang wordt gezet.

Zoiets zit eraan te komen in het klimaatdossier. Meer precies: in het dossier-elektrische auto's: het met 12 miljard euro fiscaal subsidiëren van de ontwikkeling van elektrisch rijden. Onderdeel van het roemruchte klimaatakkoord. Vorige week schreef ik over de gekte die eraan ten grondslag ligt, onder het motto: een gratis Tesla voor iedereen. 

Het losse draadje dat begon te rafelen, heet Revnext. Dit driemans-consultancybureau bleek de motor achter een jarenlang volgehouden subsidiebeleid, waarmee Nederland koploper in Europa is. Eén van de mensen achter dat bureau – dat ook Tesla adviseerde – is Robert Kok, een bestuurskundige die het model ontwikkelde. Eerst bij Ecorys, toen bij Policy Research Corporation, en nu dus Revnext. 

Onze overheid stak de afgelopen jaren via diverse opdrachten 9 ton in dit model, Carbontax. Maar het is privaat bezit. Inderdaad: een black box. Onze overheid beschikt er niet over. Ook nu nog niet. Wel bleek vorig jaar al dat de belastingsubsidies voor elektrisch rijden honderden miljoenen meer kostten dan 'geraamd'. Vervolgens bleek dat dit model helemaal niet was 'gevalideerd' door onderzoeksinstituut TNO en het Planbureau voor de Leefomgeving, zoals D66-staatssecretaris Snel (Financiën) aanvankelijk beweerde. En gisteren onthulde RTLZ dat ook geen sprake was van 'openbare aanbesteding', zoals Snel eerder meldde in antwoord op Kamervragen.

Is het onwil? Onkunde? Ongemak? Onbehagen? Hebben staatssecretaris Snel (en VVD-minister Wiebes van Economische Zaken en Klimaat, en D66-staatssecretaris Van Veldhoven van Infrastructuur en Waterstaat) iets te verbergen? Zit er nog meer fout rond de gunning in het verleden? Was sprake van vriendjespolitiek? Wanneer wisten deze bewindslieden dat het beleid was gebaseerd op drijfzand? En wat deden zij toen? Het kabinet heeft al schoorvoetend toegegeven op zoek te moeten naar een beter model. Vanwaar de kramp?

Wie dat wil begrijpen, moet eens goed kijken naar de Tweede Kamerleden die zich fanatiek hebben vastgebeten in dit dossier, en er reeksen vragen over stelden. Het gaat om de CDA-Kamerleden Agnes Mulder en Pieter Omtzigt (toevallig ook econometrist), de VVD'ers Helma Lodders en Erik Ziengs, en, jawel, Eppo Bruins van de ChristenUnie. Drie partijen uit de coalitie voeren een kruistocht tegen het eigen kabinet. (Vanuit D66, en oppositiepartijen als de PvdA en GroenLinks, blijft het oorverdovend stil).

We zijn getuige van een heimelijke revolte van de backbenchers. Een opstand van coalitie-Kamerleden tegen de klimaatplannen. Een opstand ook tegen de eigen fractievoorzitters, die het dualisme vergaten, en vorig jaar mede-onderhandelden over het klimaatakkoord, waar men later zelf weer parlementaire controle op moet uitoefenen. De fractiespecialisten vinden dat fundamenten van dat klimaatakkoord niet deugen. Ze kregen een prachtig cadeau in de schoot geworpen om terug te kunnen onderhandelen: de black box van Revnext. Het niet-gevalideerde model. Het omstreden model waarin het kabinet zichzelf verslikte. Het rafelige eindje.

Let maar op: de Carbontax-affaire gaat nog een akelig staartje krijgen. Want er is twijfel ontstaan over de deugdelijkheid van cijfers van het Planbureau voor de Leefomgeving, van het ministerie van Financiën. Gisteren zag ik de lange lijst vragen die CDA'er Omtzigt indiende voor het interpellatiedebat van volgende week. Waar het kabinet beweerde dat Revnext het enige bureau was dat de moeilijke materie kon doorrekenen voor klimaatakkoord, blijken er veel meer bureaus te zijn. CE Delft, bijvoorbeeld. Of TNO, dat in augustus vorig jaar tot totaal andere doorrekeningen kwam dan Revnext. Waarom zou je 12 miljard in subsidies stoppen als je dit leest? Staat haaks op Revnext. Wat nou, validatie?

Je hoeft geen profeet te zijn om te zien dat het voorgenomen autobeleid van binnenuit door de fractiespecialisten wordt ontmanteld. Je hoeft ook geen glazen bol te hebben om te zien dat de politieke logica voorschrijft dat, na het spoeddebat over Revnext, de pijlen ook zullen worden gericht op andere onderdelen van het klimaatakkoord. In de coalitie groeit wantrouwen: Wiebes en cijfers vormen geen vertrouwenwekkende combinatie.

We kregen al een klein voorproefje toen premier Rutte vorige week over de CO2-heffing voor bedrijven zei dat het 'technisch ongelooflijk ingewikkeld' is. Dat het kabinet meer tijd nodig heeft. Ik weet zeker dat de fractiespecialisten in de coalitie-binnen-de-coalitie nóg wel wat kwesties in het klimaatakkoord zien die ingewikkeld zijn. En niet of slecht doorgerekend. Gevalideerd, zeg maar. Alle huizen van het gas bijvoorbeeld. Een van de redenen – naast migratie – waarom Forum voor Democratie in één klap zo groot is geworden. Je denkt toch niet dat VVD en CDA dit zomaar zullen laten passeren?

Met de onthullingen over Revnext is zand in de machine gekomen en het motorblok begint te haperen. Ik ben erg benieuwd hoe jongleur Mark Rutte z'n coalitie de komende maanden in het gareel houdt. Of weer krijgt. Is-ie nog wel in control?