Onverkwikkelijke nieuwe feiten in de zaak-Julio Poch
Sommige onverkwikkelijke kwesties zieken jaren door. Zo'n zaak is de affaire-Julio Poch. Je weet wel: de Nederlands-Argentijnse Transavia-piloot. Ten onrechte verdacht van misdaden tegen de menselijkheid, en het uit vliegtuigen gooien van 'linkse mensen' onder het Videla-regime in de jaren zeventig.
Julio Poch zat acht jaar in voorarrest in een Argentijnse cel. Omdat-ie door Nederland niet kon worden uitgeleverd, tipte Nederland Spanje over de laatste vlucht voor z'n pensioen. Zodat hij op 22 september 2009 in Valencia kon worden gearresteerd en door Spanje uitgeleverd aan Argentinië.
Er zijn akelig veel losse eindjes. Argos meldde vorig jaar dat in Nederland het onderzoek eerst werd stilgelegd (geen zaak, geen bewijs), en pas werd opgepikt na druk van de toenmalige minister van Justitie. Vrijdag meldden Bureau Buitenland (VPRO) en RTL Nieuws dat ook binnen politie en justitie twijfel was over de 'verkapte uitlevering' via de Spanje-route. Maar dat dit werd geaccordeerd na overleg, in augustus 2009, tussen de hoogste baas van het OM en de toenmalig minister.
Uitgerekend het ministerie dat zwaar onder vuur lag om beïnvloeding van onafhankelijk (wetenschappelijk) onderzoek heeft een listige onderzoeksopdracht geformuleerd naar feiten die intern al lang bekend zijn
Poch begint een proces tegen de staat en eist een schadevergoeding van 5 miljoen euro. Minister Grapperhaus (Justitie en Veiligheid) zegt dat binnen de regels is gehandeld. Hoewel deze hoeder van de rechtsstaat beklaagde is in deze rechtszaak, heeft Grapperhaus toch een onafhankelijk onderzoek ingesteld naar de dossiers die in z’n eigen archiefkast zitten. (Waarmee hij dus intervenieert in het onderzoek dat door een onafhankelijke rechter gedaan moet worden).
Uitgerekend het ministerie dat zwaar onder vuur lag om beïnvloeding van onafhankelijk (wetenschappelijk) onderzoek heeft een listige onderzoeksopdracht geformuleerd naar feiten die intern al lang bekend zijn. Als Grapperhaus die feiten niet kent is hij – na de talloze Kamervragen die hij beantwoordde – incompetent. Of: ambtenaren verzwegen de informatie voor hem. Dan is het nog ernstiger.
Eén van de rafelranden is wat voorafging aan de arrestatie. Ik ben ervan overtuigd dat alle betrokkenen handelden met de beste intenties. Het ging om interpretaties. Om speculatieve verhalen – zonder bewijs – over ernstige, strafbare feiten, in een complexe zaak, waarin onderzoek ingewikkeld is. Maar het ging bij aanvang al verschrikkelijk mis, blijkt uit nieuw onderzoek van RTL Nieuws.
Nog belangrijker is dat dan al duidelijk is dat het OM wéét dat Poch ontkent
Op 3 juli 2008 wordt een Transavia-piloot gehoord door twee rechercheurs van het Team Internationale Misdrijven. Het is een van-horen-zeggen-verklaring, vernomen van collega-vliegers. Het verhaal over dat beruchte etentje op Bali in 2003, waar Poch zou hebben gezegd over tegenstanders van het Videla-regime: "We threw them in the sea." De verklaring van deze ondervraagde Transavia-piloot was blijven liggen sinds september 2006, omdat andere zaken 'kansrijker' werden geacht.
Belangrijk is dat de officier van justitie, Van Bruggen, bij dit verhoor op 3 juli aanwezig was. En zelf ook vragen stelt. Nog belangrijker is dat dan al duidelijk is dat het OM wéét dat Poch ontkent. Dat hij heeft gezegd dat 'dit alles niet waar is', zo staat er letterlijk, meldt de collega-piloot eerlijkheidshalve in z'n verhoor. Dat Engels niet de moedertaal van Poch is. Dat het 'we threw them in the sea' sloeg op wij, Argentinië. Niet op ik, Julio Poch. Dat hij dit ook heeft gezegd in het interne Transavia-onderzoek, aldus de piloot. De officier van justitie wist dit dus; ze tekende het 'hear say'-proces-verbaal. De we/ik-kwestie – exact de reden waarom Poch in 2017 zou worden vrijgesproken, bij gebrek aan ieder bewijs.
Wat doet collega-officier van justitie Ferdinandusse? Die stuurt elf dagen later, op 14 juli 2008, een Nederlands rechtshulpverzoek aan Argentinië. Op het moment dat slechts de 'haalbaarheid' van een zaak tegen Poch wordt onderzocht. Niets over het 'we', of 'ik'. Welnee: "Deze collega heeft aan de getuige verteld dat Poch gedurende het Videla regime meerdere mensen uit vliegtuigen zou hebben gegooid. (…) De echtgenote van Poch was hierbij aanwezig en bevestigde het verhaal van haar echtgenoot."
Boem. Dit grenst aan valsheid in geschrifte. Maar het is de cruciale trigger voor een eigen gerechtelijk vooronderzoek dat Argentinië op 31 juli begint. Argentinië krijgt in de zoektocht naar waarheidsvinding en gerechtigheid de eerste zaak in de schoot geworpen waarbij er getuigen zijn.
Je zou verwachten dat Nederlandse autoriteiten meer in handen hebben voor ze een eigen onderdaan onder de tram gooien
Je zou verwachten dat Nederlandse autoriteiten meer in handen hebben voor ze een eigen onderdaan onder de tram gooien. Hadden ze dat, zoals Grapperhaus suggereert? Dat er meer was dat de 'aanvankelijke verdenking leek te ondersteunen'? Nee. Voor dat rechtshulpverzoek van 14 juli was er niets. De piloten die op Bali aanwezig waren, werden niet gehoord. Transavia evenmin. Julio Poch ook niet. Ook niet zijn vrouw.
Was er later ondersteunend bewijs? Wat leverde 'nader onderzoek' waar de minister mee schermt dan op? Niets. Uit een proces-verbaal van 24 september 2008 in het onderzoek 'Raaf', van ná dat cruciale rechtshulpverzoek, blijkt dat het OM níets had. Niets. Een oriënterend onderzoekje van de Criminele Inlichtingen Eenheid naar de mogelijkheid om onderzoek te doen. Een algemeen onderzoek van de Nationale Recherche naar 'openbare bronnen' en oude rapporten. Niets over een directe link tussen Julio Poch en 'dodenvluchten'. Ja, dat-ie in Argentinië had gewoond, meldden de Argentijnen.
Niet zo gek dus dat Ferdinandusse in het rechtshulpverzoek van 14 juli vroeg om alle relevante informatie 'voor een nadere beoordeling van voornoemde informatie, en een (eventueel) te volgen strafrechtelijk onderzoek'. Wat antwoordden de Argentijnen op 18 augustus? Ja, Poch stond vroeger in het bevolkingsregister. Hij had bij de marine gewerkt en was vlieger, en ze hadden nog vluchtgegevens. Was er iets dat in de buurt kwam van bewijsvoering? Nee.
Als je mogelijk iets weet over misdaden tegen de menselijkheid, en je zwijgt, dan ben je strafbaar, ook als je niet betrokken bent
Politie en justitie voelen nattigheid. Ze willen een mogelijke misdadiger niet laten lopen, maar ze hebben (nog) niets. Er wordt een redenering verzonnen. Er was in Argentinië een 'roulatiesysteem' om militairen medeplichtig te maken aan de dodenvluchten, en dat leidde tot een 'convenant van stilte'. Als je mogelijk iets weet over misdaden tegen de menselijkheid, en je zwijgt, dan ben je strafbaar, ook als je niet betrokken bent. Met die redenering vordert het OM gegevens over Poch.
Bronnen melden aan RTL Nieuws dat er een heus proces-verbaal van 22 oktober 2008 bestaat over de 'weigeringshandeling' van Poch om iets op te biechten. Want, in alle openbare bronnen níets gevonden. Conclusie: Poch zwijgt, dus schuldig. Voor de zekerheid was het de Argentijnen gevraagd in een nieuw rechtshulpverzoek van 8 oktober 2008: zat Poch in dat roulatiesysteem? Hebben jullie Poch ooit iets gevraagd? Er komt geen antwoord. Want het antwoord is nee.
Als er ergens bewijs zou zijn, is dat miraculeus buiten het dossier gehouden. Het is dus ook een raadsel waarom Nederland tegen de rechter zei dat de 'verwachting' was dat de Argentijnen met meer bewijs zouden komen. Het was er niet.
Al even raadselachtig is het Argentijnse rechtshulpverzoek waarin begin 2009 expliciet zou zijn gevraagd om de 'reisbewegingen' van Poch: het zit volgens bronnen van RTL Nieuws niet in het Argentijnse en ook niet in het Nederlandse dossier. (Er is alleen een uitleveringsverzoek van 30 december 2008). Alles wijst erop dat in Nederland de truc is verzonnen van een verkapte uitlevering, in nauw overleg met de Argentijnen, waarbij een 'juridisch begaanbare weg' moest worden gevonden. Met als enig argument: we konden niet anders.
Het had wél anders gekund. En gemoeten. Grapperhaus kent deze feiten. Als ik de minister was, zou ik het onderzoek en de rechtszaak niet afwachten, maar nu al diep, diep door het stof gaan. Namens de staat welgemeende excuses aanbieden aan Julio Poch. En de portemonnee trekken om íets goed te maken. Iets zegt me dat het zo niet zal gaan.