De schatkist en de jacht van Willem-Alexander

Wat koning Willem-Alexander eet, drinkt, waaraan hij geld uitgeeft, hoe hij zijn eigen huis en hofhouding inricht – daar heeft niemand iets mee te maken. Iedereen heeft recht op privacy. Ook de Koning, ook het Koninklijk Huis. Dit recht is vastgelegd in artikel 41 van de Grondwet, om de vorst te behoeden voor een overmaat van politieke bemoeienis en publieke bemoeizucht. Hij de rotbaan en de centen, en enige terughoudendheid van parlement en publiek: "De Koning richt, met inachtneming van het openbaar belang, zijn huis in."

"Al jaren is er een spanning tussen wat écht privé-domein is, en de noodzaak van verantwoording over de besteding van publiek geld."

Maar ja, komend jaar staat een slordige 43 miljoen op de begroting voor kosten die samenhangen met het koningshuis. Al jaren is er een spanning tussen wat écht privé-domein is, en de noodzaak van verantwoording over de besteding van publiek geld. RTL Nieuws onderzocht in het verleden de kosten van de Groene Draeck, van vliegreizen, van steigertjes bij een vakantiehuis in Griekenland. Het leidde tot nieuwe, strengere afspraken, en meer transparantie over de kosten van het koningschap – in de begroting, en in jaarverslagen.

(We sloegen ook weleens de plank mis. Bijvoorbeeld in een publicatie over de afspraak uit de jaren 70 over het niet betalen van belasting door de Oranjes, in ruil voor een hogere begroting. We noemden het geheim - dat was het niet, er was hooguit een schimmig voorspel - en omschreven het als een deal. Daar stoorden mensen zich aan, maar het klopte wel. Het was een uitruil – lees de stukken zelf maar na in het Nationaal Archief. Die zijn sinds kort openbaar).

Ik rook onraad toen de Algemene Rekenkamer (ARK) dit voorjaar kanttekeningen plaatste in het jaarverslag bij de begroting De Koning.

"Conclusie – het is nog steeds schimmig."

Wie bepaalt welke uitgaven in het openbaar of algemeen belang zijn? De minister-president. De Rekenkamer drong erop aan dat 'de afwegingen die de minister-president maakt, transparant zijn vastgelegd, zodat het besluitvormingsproces rond de kosten van het koningschap reproduceerbaar is voor controle'. Conclusie – het is nog steeds schimmig. Die kritiek van de Rekenkamer sloeg zowel op begrotingsposten als reserveringen voor langetermijnuitgaven.

Premier Mark Rutte antwoordde dat er toevallig net een nieuwe regeling was, met nieuwe afspraken tussen zijn ministerie en het Koninklijk Huis. Klaro. Namens RTL Nieuws vroeg ik onderliggende stukken op, op 24 september kreeg ik antwoord. De nieuwe 'interne administratieve organisatie en control framework' is een prachtig document. Het laat zien hoe er een heel hoog hek rond de schatkist van de koning is geplaatst. Lees het hier.

"Wie houdt dat 'openbaar belang' in de gaten, en of de kosten wel echt bij het koningschap horen?"

Hoe dit in z'n werk gaat? Huisaccountant KPMG controleert de boeken van de schatkistbewaarder van Willem-Alexander – de thesaurier. De dossiers bevinden zich binnen de paleismuren. De bonnetjes en stukken mogen daar niet weg. De Auditdienst Rijk (van het ministerie van Financiën) keert zelf de boekhouding niet binnenste buiten, maar voert een 'review' uit op het werk van KPMG. Ook dat blijft binnen de paleismuren. De Algemene Rekenkamer controleert het Koninklijk Huis ook niet; de Rekenkamer voert weer een review uit op het werk van de Auditdienst. In 'collegiaal overleg', aldus de Auditdienst, wordt gekeken of alles binnen de geldende regelgeving blijft, en of er geen heel gekke afwijzingen in zitten. Een paar documenten worden gecheckt, en dat is het.

Maar wie houdt nou dat 'openbaar belang' in de gaten, en of de kosten wel echt bij het koningschap horen? Hoe doet premier Mark Rutte dat?

We vroegen om de eindfacturen die de thesaurier over 2017 indiende bij het ministerie van Algemene Zaken. Kregen we niet. (In eerdere jaren wel.)

"Er zijn geen algemene regels te stellen voor wat persoonlijke levenssfeer is."

We vroegen om de verslagen van de maandelijkse gesprekken van de directeur Financieel-Economische Zaken van Rutte's ministerie met de thesaurier van de Koning, waarin eventuele akkefietjes worden besproken. Kregen we niet. Want: "Van dat overleg wordt geen verslag opgemaakt."

We vroegen om documenten over de speciale constructie die eerder is verzonnen en bedoeld om gedoe te voorkomen: de 'brengplicht' van de thesaurier als zaken 'buiten de normale bedrijfsvoering' vallen. Kregen we niet, want: "Geen documenten aangetroffen." Als er geen verslagen zijn, geen vastgelegde discussiepunten, en als documenten van controleurs binnen de paleismuren liggen, hoe bepaalt Mark Rutte met zijn ambtenaren dan welk openbaar belang met welke kosten wordt gediend?

Er zijn geen algemene regels te stellen voor wat persoonlijke levenssfeer is, en wat bij de functie hoort, schreef de premier aan de Tweede Kamer. Geen vermenging van functionele mogelijkheden en privé-belangen, en je houden aan de wet. Maar wat dat betekent? "Het is de verantwoordelijkheid van de minister te bepalen waar in concreto de grens ligt en daarover verantwoording af te leggen."

Dat valt bepaald niet mee, dat in concreto, blijkt niet alleen uit onze WOB-procedure, maar ook uit de antwoorden op Kamervragen.

"Waarom zijn daar zes faunabeheerders?"

De Tweede Kamer nam begin dit jaar met nipte meerderheid een motie aan om Kroondomein Het Loo het hele jaar open te stellen voor het publiek. Begin september zei het kabinet: bekijk het maar, we voeren de motie niet uit. Nu wil de Tweede Kamer weten: waarom zijn daar zes faunabeheerders? Waarom gaat er geld uit de begroting naar het Kroondomein én is er daarnaast subsidie? Oké, er is die oude afspraak dat de staat sinds 1959 eigenaar is en het Kroondomein onderhoudt; het koningshuis houdt 'vruchtgebruik'.

Vruchtgebruik: dat betekent in het seizoen 2017/2018, zo weten we nu: 183 afgeschoten edelherten, 22 reeën, 77 damherten, 827 wilde zwijnen en 3 moeflons. Right. Zijn die dieren afgeschoten door de zes faunabeheerders, of ook door anderen? Als het concreet wordt, wordt het voor Rutte ingewikkeld: "Het afschot wordt verricht door de zes faunabeheerders of door houders van een akte onder toezicht van het Departement Faunabeheer." Wat de Kamer hier wil weten is of ook de koning of leden van het koningshuis jagen, en welk openbaar belang dat dient. En, wie betaalt eigenlijk de 'jachtartikelen zoals wapens en munitie?' Rutte antwoordt: er zijn kosten voor personeel en materieel en infrastructuur als wegen en rasters, voertuigen en accountantskosten. "Gelet op het bepaalde in artikel 41 Grondwet is verdere specificering niet aan de orde."

"Als Rutte meebuigt, begint het hoge hekwerk rond de schatkist te rafelen."

Morgen mag Rutte verder jongleren, als hij met de Tweede Kamer debatteert over de begroting De Koning. Ik ben benieuwd hoe het parlement aankijkt tegen 'functionele mogelijkheden' en 'privé-belangen' rond de jacht. En hoeveel partijen hierop willen gaan beknibbelen als Rutte niet een beetje meebuigt. Maar áls Rutte meebuigt, begint het hoge hekwerk rond de schatkist te rafelen. Want 'in concreto' zijn er grensgevallen in overvloed. Wedden dat er ergens wat memo’s rondzwerven?