Vandaag is het precies 50 jaar geleden dat revolutionair Ernesto 'Che' Guevara werd geëxecuteerd door het Boliviaanse leger. De afbeelding van zijn gezicht is één van de bekendste ter wereld. Maar wie was de man achter dat wereldberoemde gezicht? En is de mythevorming rond Che terecht?
Che de held
De Cubaanse fotograaf Alberto Korda had in 1960 niet kunnen bevroeden hoe beroemd zijn foto van Che Guevara zou worden. Op de foto kijkt Che langs de camera, met een strijdbare blik, baret op het hoofd, lang haar. Onverschrokken. Het is dit beeld van Che dat heeft bijgedragen aan zijn imago. Een portret van een man die vecht voor z’n idealen. In de activistische jaren zestig was Che een voorbeeld: een man die in opstand durfde te komen.
Alberto Korda, zijn wereldberoemde foto is overal te zien. (foto AFP)
Zijn charisma en bevlogenheid inspireren nog altijd, vooral in Latijns-Amerika. Daar wordt Che door sommigen zelfs vereerd als heilige. Omdat hij zich opofferde voor het hogere doel. De Argentijnse jongen, uit een links-intellectueel nest, was gegrepen door de ongelijkheid en de armoede die hij aantrof in zijn continent. Hij was woedend over de politieke inmenging van de Verenigde Staten en geloofde dat de positie van de bevolking alleen door een gewapende strijd kon worden verbeterd.
Op 28 jarige-leeftijd sloot hij zich aan bij de guerrillabeweging van Fidel Castro en diens broer Raúl. Ze wilden de door de VS gesteunde dictator van Cuba, Fulgencio Batista, afzetten. Na een gewelddadige strijd slaagden ze in 1959 in hun opzet. Fidel Castro kwam aan de macht, diens broer Raúl zit nu nog steeds in het zadel. Na de revolutie werd Che minister, hij publiceerde artikelen over z'n gedachtegoed, sprak de Verenigde Naties toe en sloot voor Cuba verdragen met de Sovjet-Unie. Maar op Cuba was te weinig plek voor zijn ambities.
De afbeelding is nog steeds razend populair:
De dood van Che
Na een vergeefse poging ook een revolutie te ontketenen in het Afrikaanse land Congo, zette Che zijn zinnen op Bolivia. In de jungle vocht hij met een kleine groep guerrillastrijders om het lot van de Boliviaanse bevolking te verbeteren. Maar pijnlijk genoeg liepen de Bolivianen niet warm voor de linkse plannen van Che. Hij kreeg de revolutie niet van de grond, en kon niet op tegen de overmacht van het Boliviaanse leger, gesteund door de Amerikaanse veiligheidsdienst CIA.
In een gevecht met het Boliviaanse leger raakte Che gewond, en hij gaf zich over. Felix Rodriguez, de Amerikaanse CIA-agent die erbij was, vertelde in een interview aan de BBC dat de Amerikanen Che liever in leven hadden gehouden. Maar de Boliviaanse regering wilde van Che af en gaf het bevel tot executie. Rodriguez vertelde het Che persoonlijk. "Hij trok wit weg, maar zei dat het beter was zo. Hij had nooit levend gepakt moeten worden." Op 9 oktober 1967 werd Che door een Boliviaanse soldaat geëxecuteerd. Het lichaam werd getoond aan fotografen, en daarna in een ongemerkt graf gedumpt.
Het lichaam van Ernesto Che Guevara. (foto AFP)
Che de schurk
Door hem te doden heeft de Boliviaanse regering er onbedoeld juist voor gezorgd dat Che een mythisch figuur werd. Het ongemerkte graf werd na 30 jaar ingeruild voor een glorieus mausoleum op Cuba. Op Cuba heeft Che nog altijd een onaantastbare status. Maar buiten het eiland worden kanttekeningen geplaatst bij zijn heldenstatus. Historici wijzen erop dat er heel wat bloed aan Che’s handen kleeft. Hij stond bekend als genadeloos tijdens zijn guerrillaperiode op Cuba. Che was verantwoordelijk voor de executies van vermoedelijke verraders, spionnen en overlopers. Hij schoot ze dood, zonder proces. In z'n dagboeken beschrijft Che dergelijke standrechtelijke executies. Hij had er geen moeite mee.
En na de revolutie gooide Che daar nog een schepje bovenop in de beruchte Cubaanse gevangenis La Cabana, waar hij politieke gevangenen –veelal medewerkers van de verdreven dictator Batista- liet executeren. Schattingen over hoeveel mensen Che persoonlijk vermoordde lopen uiteen, van enkele tot tientallen of misschien zelfs honderden. In een brief aan een vriend schreef hij dat de executies 'noodzakelijk waren voor Cuba'.
In Bolivia is de herdenking van de vijftigste sterfdag van Guevara uitgelopen op een rel. Bolivia heeft inmiddels een linkse president - Evo Morales- die Che als held vereert. Voor de vijftigste sterfdag is een speciale herdenking georganiseerd in Vallegrande, waar hij werd doodgeschoten. Daar zijn naast Morales ook de vice-presidenten van Cuba en Venezuela, en de kinderen van Che bij aanwezig.
Maar de Boliviaanse veteranen die destijds vochten tegen Che zijn daar niet over te spreken. Tegen de plaatselijke krant Pagina Siete zegt een woordvoerder: "Bolivia zou óns eer moeten betuigen, want wij hebben het vaderland verdedigd tegen Che. Zonder ons had Bolivia er nu heel anders uitgezien." De veteranen hebben een eigen herdenking gepland voor de 58 Boliviaanse soldaten die omkwamen in de strijd tegen de guerrillagroep van Che.
Zelfs in z'n eigen Argentijnse geboorteplaats Rosario staat Che tegenwoordig ter discussie. Het standbeeld van Che, dat er een paar jaar geleden werd onthuld, is omstreden. Activisten zijn een handtekeningenactie begonnen om het beeld weg te halen. Zij vinden dat iemand met zo'n bloeddorstig verleden als Che niet langer op een voetstuk hoort te staan. Of hij dat geweld nu inzette voor een hoger ideaal of niet.
